Chẩn đoán bát cương (phần 2)

Hàn – nhiệt là hai cương trong bát cương, dùng để đánh giá tính chất của bệnh.

Hàn

Triệu chúng của hàn: sợ lạnh, thích ấm, không khát, sắc mặt trắng xanh, chân tay lạnh, đại tiện lỏng, lưỡi rêu trắng trơn, mạch trầm trì, đêm hoặc khi trời lạnh, ăn thức ăn có tính lạnh bệnh tăng lên.

Nhiệt

Thường sốt cao, mặt đỏ, chân tay nóng, tiểu tiện ít, táo bón, khát nước, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, nâu hay đen và khô, môi khô, nứt nẻ, người vật vã, mạch sác

Hàn nhiệt lẫn lộn

Trên một người vừa có chứng hàn vừa có chứng nhiệt có thể biểu hiện như biểu hàn lý nhiệt, biểu nhiệt lý hàn, tạng phủ này hàn, tạng phủ kia nhiệt song cần phân biệt hiện tượng chân giả.

Hiện tượng chân giả là hiện tượng triệu chứng của bệnh xuất hiện không phù hợp với bản chất, nguyên nhân của bệnh. Có hai hiện tượng sau:

• Chân hàn giả nhiệt: do bên trong chứng âm hàn mạnh bức dương ra bên ngoài hay là sự chuyển hóa hàn cực sinh nhiệt

Ví dụ: chân hàn: đau bụng, ỉa chảy, nôn mửa, chân tay lạnh, tự ra mồ hôi, nói nhỏ, ăn ít, đầy bụng, tiểu tiện trong trắng, chất lưỡi mềm bệu, rêu lưỡi trắng trơn, mạch trầm vi muốn tuyệt.

Giả nhiệt: phiền táo, khát nước, không muốn uống (chân hàn), miệng mũi có khi ra máu, khô mắt đỏ, mình nóng (giả nhiệt) nhưng ấn sâu xuống không thấy nóng (chân hàn), mạch phù sác (giả nhiệt) song ấn sâu xuống không có gì (chân hàn)

• Chân nhiệt giả hàn: bên trong là nhiệt nhưng giả hàn ra bên ngoài như trong bệnh truyền nhiễm do nhiễm độc gây trụy mạch ngoại biên.

Ví dụ: chân nhiệt: hơi thở khô và nóng, họng khô, miệng khô, rêu lưỡi vàng đen, khát nước, nói sảng, bụng đày chướng, ấn vào đau, tiểu tiện đỏ ít, đại tiện táo bón.

Giả hàn: tay chân quyết lạnh, nhưng không muốn mặc áo (do chân nhiệt ở bên trong) mạch trầm trì, ấn xuống thấy mạch đạp có lực (chân nhiệt)

Âm dương

Âm – dương là hai cương tổng quát đánh giá xu thế chung của bệnh vì hàn nhiệt, biểu lý, thực hư luôn phối hợp lẫn lộn nhau. Bệnh tật phát sinh do sự mất cân bằng âm dương. Có thể là do:

Sự thiên thắng: âm thịnh, dương thịnh

Sự thiên suy: âm hư dương hư, vong âm, vong dương

• Âm chứng, dương chứng

Dương chứng: nằm trằn trọc, chân tay duỗi, thích ngoảnh mặt ra ngoài, nói nhiều, nó to, thở mạnh, khát, thích uống nước mát, tiểu đỏ đục, táo bón mình nóng, chân tay ấm, cự án, mạch hữu lực

Âm chứng: nằm yên tĩnh, ngoảnh mặt vào triong, sợ ánh sáng, không muốn nói năng gì, thở nhỏ, thích ấm áp, chân tay lạnh, không khát, chân tay co quắp, tiểu nhiều trong, đại tiện lỏng nát, mạch trầm trì.

• Âm hư, dương hư

Âm hư: do huyết, tân dịch hao tổn, phần dương vượng lên sinh nhiệt thonhr thoảng có cơn bốc nóng lên đầu, miệng ráo họng khô, đại tiện táo, lưỡi lở loetr, tiểu vàng, ngũ tâm phiền nhiệt, triều nhiệt, cốt chưng, lao nhiệt, mạch tế sác.

Dương hư: sợ lạnh, chân tay lạnh, môi nhợt, đại tiểu tiện nhão, ăn chậm tiêu, lưng đau gối mỏi, liệt dương, lưỡi nhạt, bệu, mạch trầm vô lực.

• Vong âm, vong dương

Vong âm: do sốt cao, ỉa chảy, ra nhiều mồ hôi làm mất tân dịch nhiều

Vong dương: ra nhiều mồ hôi, mồ hôi lạnh, vị nhạt, dính, sợ lạnh, chân tay lạnh, không khát, thở yếu, mạch vi sác

coppy ghi nguồn: https://drugsofcanada.com

link bài viết; chẩn đoán bát cương (phần 2)